Tespih, tekrarlanan monoton işlemleri saymak amacıyla ipe dizilmiş ve belli sayıda boncuk tanesinin oluşturduğu halkaya denir. Tespihin 11, 33 ve 99 taneli olanları Müslümanlar, 33 ve 59 taneli olanları Hristiyanlar ve 108 taneli olanı Budistler tarafından kullanılır.
İlk kullanıldığı yer olarak Hindistan ve Hinduizm gösterilmektedir. Sonrasında Budizm ile Asya'da kullanılmış ve Ortadoğu üzerinden de Avrupa'ya kadar yayılım göstermiştir. Hristiyanlık içinde hem Katolik hem de Ortodoks kilise mensupları tarafından kullanılmıştır.
Tesbih hemen hemen tüm dünya dinlerinin kullandığı bir ibadet aracı olmuş ise de İslamiyet ile özdeşleşen kimliği sonucunda Türk-İslam dünyasında nam salan bir sanat halini almıştır. Kullanılan malzeme ne kadar kaliteli ve ayrıcalıklı ise tesbih de o kadar ayrıcalıklı hale gelmiştir. Tesbih denildiğinde ilk akla gelen inanç sistemi yine de İslamiyet olmaktadır.
Ülkemizdeki yaygın dini geleneklerden birisi namaz sonrasında tesbih çekme uygulamasıdır. Cemaatle kılınan namazların bitiminde müezzin eşliğinde veya bireysel kılınan namazlardan sonra, müminler tesbih çeker ve akabinde dua ederek namazlarını tamamlamış olurlar.
Hemen belirtelim ki, Resulullah zamanında böyle bir uygulama yoktur. Sonradan ortaya çıkıp yaygınlık kazanmıştır.
Tesbih çekme geleneğinin arkasında kimi rivayetlerde yer alan haberlerin rolünün olduğu anlaşılmaktadır. Resulullah’a göre iki şeyi yapan cennete gideceğini müjdelediğini ve bu iki şeyden birisinin beş vakit namaz kılmak, ikincisinin ise her namaz sonrasında on kez sübhanallah, on kez elhamdülillah ve on kez de Allah’u ekber demek olduğunu söylediği anlatılır.
Kur'an'da Tesbih kavramı için (bknz.) https://www.youtube.com/watch?v=xLalhAu4_WA
İbrahim ÇELİK